Sỏi thận rất thường gặp, chiếm tỉ lệ khoảng 10% trong dân số. Bệnh sinh ra khi nồng độ một số chất xuất hiện quá nhiều trong nước tiểu so với bình thường. Những chất này lắng đọng tạo thành những tinh thể, thành phần chính tạo sỏi. Sỏi canxi kết hợp với oxalat hoặc phosphat là loại sỏi phổ biến nhất. Ngoài ra còn có thể gặp các loại sỏi khác như: sỏi axit uric, struvite (sỏi nhiễm trùng), cystine và một số loại sỏi hiếm gặp khác.
1. Quá trình hình thành sỏi thận
Chức năng của thận là lọc và loại bỏ những chất độc hại ra khỏi cơ thể thông qua nước tiểu. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, nhiều chất độc không thể hòa tan vào nước tiểu đã lắng đọng lại ở thận và hình thành sỏi thận. Tùy từng vị trí, mức độ lắng đọng và thời gian hình thành sỏi mà kích thước sỏi thận ở mỗi người, mỗi thời điểm là khác nhau.
Sỏi có thể hình thành và di chuyển ở bất kể vị trí nào trên đường đi của nước tiểu. Có thể là sỏi thận, sỏi bàng quang hoặc sỏi niệu quản. Trong quá trình hình thành và phát triển sỏi, người bệnh không có những biểu hiện rõ rệt. Chỉ khi sỏi lớn gây đau đớn, đái ra máu, đái ra mủ hay vô tình đi khám thì người bệnh mới phát hiện.
2. Nguyên nhân hình thành sỏi thận
- Các bệnh lý có sẵn: Các bệnh lý đường ruột, tiền sử cắt mổ ruột… cũng ảnh hưởng đến quá trình hấp thu dịch và khoáng chất gây nên bệnh sỏi thận;
- Nhiễm khuẩn đường tiểu tái phát nhiều lần: Một số loại vi khuẩn có khả năng làm giảm tính axit của nước tiểu, tăng khả năng hình thành sỏi.
- Uống ít nước: Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến sỏi thận, nhất là với những người thường xuyên phải lao động nặng, ra nhiều mồ hôi. Uống ít nước khiến nước tiểu bị cô đặc, giảm khả năng hòa tan các chất độc trong cơ thể, khiến các tinh thể trong nước tiểu dễ dàng lắng đọng, tạo thành sỏi;
- Ăn quá mặn, quá nhiều đạm: Muối và các thực phẩm giàu protein, đặc biệt là cá khô, thịt khô, lòng bò, lòng lợn, mắm… rất dễ gây sỏi thận;
3. Triệu chứng
Sỏi thận thường được phát hiện tình cờ khi siêu âm kiểm tra sức khỏe định kỳ. Tuy nhiên, sỏi cũng có thể gây đau khi di chuyển xuống niệu quản (ống dẫn nước tiểu từ thận xuống bàng quang) gây tắc nghẽn. Triệu chứng thường gặp nhất là đau vùng hông lưng. Đau từ sau lưng lan ra vùng bụng trước dưới sườn và xuống háng. Cơn đau nhiều có thể gây buồn nôn, ói và người bệnh không thể tìm được tư thế giảm đau.
Bệnh nhân có thể tiểu máu (có hồng cầu trong nước tiểu) hoặc tiểu đau. Sỏi gây tắc nghẽn và đi kèm với sốt là tình huống cấp cứu cần phải được điều trị sớm.
4. Chẩn đoán
Chẩn đoán sỏi thận rất đơn giản. Bệnh sử ghi nhận có cơn đau quặn thận vùng hông lưng, không có yếu tố thúc đẩy đặc biệt. Thường có máu trong nước tiểu. Chẩn đoán xác định dựa trên hình ảnh học đường tiết niệu. X-quang cắt lớp vi tính (CT Scan) không cản quang là phương tiện chẩn đoán chính xác nhất. Siêu âm thận có thể dùng để xác định tắc nghẽn và cũng có thể phát hiện sỏi. Xét nghiệm máu và nước tiểu để đánh giá tình trạng nhiễm trùng và chức năng hai thận.
5. Điều trị sỏi thận như thế nào?
5.1. Uống nhiều nước
Sỏi thận có kích thước nhỏ hơn 5mm có thể thoát ra ngoài cùng với nước tiểu. Do đó, người bệnh nên uống thật nhiều nước để tăng khả năng đào thải sỏi ra ngoài và ngăn ngừa sỏi phát triển.
Với những viên sỏi có kích thước lớn hơn thì khả năng theo nước tiểu ra ngoài là rất thấp. Những viên sỏi này cũng gây đau đớn cho người bệnh và kèm theo nhiều triệu chứng khó chịu như: đau buốt, đái rắt, nhiễm trùng…
5.2. Tán sỏi
Trường hợp viên sỏi có kích thước lớn, sỏi đã ảnh hưởng đến thận như gây ứ nước thì cần phải điều trị bằng cách tán sỏi. Bác sĩ sẽ dùng máy tán sỏi bằng sóng để gây sức ép, làm vỡ viêm sỏi thành nhiều mảnh nhỏ. Khi đó, những mảnh sỏi nhỏ này có thể thải ra ngoài qua đường nước tiểu.
Nếu viên sỏi đã đi xuống thấp hơn thì bác sĩ sẽ đưa dụng cụ chuyên dụng vào trong đường tiểu của người bệnh để tán vỡ sỏi và gắp những mảnh sỏi nhỏ ra ngoài. Đây là phương pháp nội tán sỏi ngược dòng.
Do đó, dù điều trị sỏi thận bằng cách nào thì người bệnh cũng nên uống nhiều nước, đảm bảo mỗi ngày thải ra lượng nước tiểu lớn hơn 2,5 lít và nước tiểu trong; nên uống nước đun sôi để nguội. Nếu làm việc trong môi trường nắng nóng, thời tiết oi bức, ra nhiều mồ hôi thì cần tăng lượng nước uống hàng ngày.
